Dialect alfabet

Dialect bij de Historische Kring Dalfsen

Jarenlang heeft de, niet meer actieve, werkgroep Dialect van de HKD woorden, uitdrukkingen en verhalen in het Sallandse dialect van Dalfsen, Lemelerveld, Hoonhorst en Oudleusen verzameld. Een deel daarvan, vooral de verhalen, is verschenen in 2 boekjes: Gruunte uut eingn tune en Värse gruunte. 

De komende maanden zullen op onze site de verzamelingen woorden worden geplaatst. Dat zijn er al heel veel. Maar zo’n lijst is nooit compleet. Wie aanvullingen heeft (en echt alleen aanvullingen met andere dialect-woorden) kan deze doorgeven op het mailadres: dalfserdialect@historischekringdalfsen.nl

Dan het onderwerp spelling. Als er in het Nedersaksische dialect, waarvan het Sallands een onderdeel is, wordt geschreven ontstaat er vaak een discussie over de spelling. Dat heeft een paar oorzaken: de klanken in het dialect zijn een veelvoud van die in het Nederlands én er is geen standaardspelling. Niet alle woorden zijn dus weer te geven in de spelling van het Nederlands. Bovendien zijn de klanken en de uitspraak in het dialect per streek deels anders. Dit heeft tot gevolg dat iedere schrijver zijn of haar eigen spelling hanteert. In de woordenlijst van de HKD is een zo eenvoudig mogelijke spelling gehanteerd, waarbij grotendeels is aangesloten bij het Nieuw Sallands Woordenboek. Over de gebruikte spelling wordt dus niet gediscussieerd, reacties daaromtrent zijn niet nodig.

Verschillen in de uitspraak van het dialect in vergelijking met het Nederlands betreffen vooral de klanken/klinkers en de uitgangen van de woorden. Een aantal afwijkende klanken is als volgt weergegeven:

• “oa” is de klank in Roalte (Raalte) en loaten (laten)
• “ö “  is de klank in völle (veel) en köpper (koper)
• “èè” is de klank in mèènse (mens) en rèèng (regen)
• “ä” is de klank in wärm (warm) en värve (verf)
• “ae” is de klank in Stoppelhaene ( eigenlijk een nasale aa)

Wat de uitgangen betreft wordt de “en” in heel veel gevallen gevolgd , ook al wordt de “e” in onze streek vaak ingeslikt. In de volgende gevallen wordt daarvan bij (werk)woorden afgeweken:

• de uitgang “gen” in het Nederlandse regen en leggen wordt: rèèng en leng
• de uitgang “pen” in het Nederlandse koppen en poppen wordt poppm
• de uitgang “men” in het Nederlandse nemen en komen wordt nemm en komm
• De uitgang “ven” in het Nederlandse leven en geven wordt lèèm en geem

Bij voltooid deelwoorden die in het Nederlands met “ge” beginnen valt de “g” vaak weg. Zoals in “edoane” (gedaan) en “eloopm” (gelopen). Woorden als benieuwen in het Nederlands worden “beniejen” in het dialect. Als bijvoorbeeld de “oe” of de “ie” klank lang moet worden aangehouden staat dat aangegeven.

Uiteindelijk ontstaat er zo een mooi overzicht van de moedertaal van veel bewoners van onze streek. Waarbij de kanttekening past dat ons dialect, of zo men wil streektaal, vooral een spreektaal is.